15 april 2020

De creativiteitstheorie van Einstein

Ruimte
ga je mee vliegen
vroeg het meisje
vliegen is voor vogels
zei de jongen
denk maar wij zijn vogels
zei ze
met armen vol veren
voel maar
wij zijn vogels

Dit gedichtje staat op een kaart. En die kaart staat op mijn bureau. Ik kreeg het ooit van een collega bij een première. We hadden samen een voorstelling gemaakt. Hij schreef, ik regisseerde. We waren vogels.

Af en toe valt mijn blik op het kaartje. Bijvoorbeeld als ik een presentatie of een training voorbereid. Net als voor een theatervoorstelling moet je ook voor een presentatie af en toe kunnen vliegen. Je vleugels uitslaan en grenzen overstijgen die vanaf de grond onneembaar leken. Nieuw terrein ontdekken en dat in vogelvlucht tot je nemen. Steeds verder. Niet bang zijn om te vallen. Armen vol veren immers.

Een open deur? Kan zijn, maar waarom zie ik dan nog zo vaak presentaties die weinig meer zijn dan een praatje bij te veel plaatjes? Met een plichtmatige inleiding, een zwaarbeladen middendeel en een zucht van verlichting tot besluit? Zonde en niet nodig. Hieronder een aantal suggesties voor een andere aanpak. Mijn belangrijkste punt: wil je een innovatieve presentatie? Spreek dan je creativiteit aan! Einstein zei het al: 'Logica brengt je van A naar B, verbeelding brengt je overal'.

Vier onmisbare rollen

De Amerikaanse creativiteitsdeskundige Roger Van Oech onderscheidt vier rollen die nodig zijn om tot een creatief plan te komen: de Ontdekkingsreiziger (Explorer), de Artiest (Artist), de Rechter (Judge) en de Strijder (Warrior). Die rollen kun je binnen je je team ontwikkelen, maar ook als persoon. In dat laatste geval kun je door regelmatig van rol te wisselen je creativiteit eerst de vrije loop laten, dan in goede banen leiden en uiteindelijk inpassen in je presentatie.

De rollen zijn gebaseerd op twee soorten denken:

Divergent denken leidt tot zoveel mogelijk beelden, mogelijkheden en ideeën om een probleem op te lossen of iets nieuws te creëren. Het gaat om kwantiteit. Deze manier van denken wordt vaak aan de rechterhersenhelft gekoppeld.

Convergent denken is logisch en leidt uiteindelijk tot een oplossingsrichting. Convergent denken gaat om het juiste antwoord op de juist vraag; om ideeën schrappen tot de bruikbaarste overblijven. Convergent denken hoort bij de linkerhersenhelft.

De Ontdekkingsreiziger is een divergente denker. Hij zoekt bruikbare gegevens bij elkaar, speurt naar nieuwe gebieden en legt nieuwe verbanden. Hij is vooral van de inhoud. Bij een presentatie gaat hij bijvoorbeeld op zoek naar actualiteiten, nieuwe onderzoeksgegevens, ongebaande paden.

De Artiest is ook een divergent typt en bedenkt vormen om de verzamelde informatie op een verrassende manier te laten zien. Hij zorgt dat die voor anderen 'voelbaar' wordt. In een presentatie gaat de Artiest op zoek naar bijvoorbeeld een goede metafoor, aansprekende verhalen, ongewone presentatievormen.

De Rechter is juist een convergente denker en beoordeelt alles op haalbaarheid. Is het plan uitvoerbaar? Is er geld voor? Hoeveel tijd gaat het kosten? De rechter zorgt dat de hoofdboodschap duidelijk naar voren komt en dat alles wat te veel is wordt geschrapt. De rechter is doelgericht en brengt structuur aan.

De Strijder ten slotte ruimt hindernissen op en zorgt dat het plan wordt uitgevoerd. Dankzij hem werkt de beamer goed, is de zaal tiptop in orde en krijgen toehoorders na afloop een flyer mee. Een convergent type…

Voor een presentatie die meer is dan de doorsnee combinatie van praatje-plaatje moet je dus de rol aannemen van achtereenvolgens de Ontdekkingsreiziger, de Artiest, de Rechter en de Strijder. Let wel: dat kan een proces van weken zijn, dus begint op tijd, in ieder geval met het als Ontdekkingsreiziger vergaren van materiaal.

By the way: je kunt ook een van de rollen uitbesteden aan een collega of huisgenoot. Bijvoorbeeld die van Rechter. Niets is immers moeilijker dan het schrappen in je eigen creaties.

Overigens kan het te snel inzetten van een bepaalde rol ervoor zorgen dat het creativiteitsproces stagneert. Een te vroeg ingezette Rechter kan de (vernieuwende) ideeën van een Ontdekkingsreiziger van tafel vegen. Een Strijder die te snel gaat uitvoeren komt er halverwege achter dat hij eerder betreden paden bewandelt. Maar een proces zonder de divergente Rechter en Strijder zou ontaarden in kasten vol prachtige ideeën die nooit worden uitgevoerd. Het is dus van belang om de fasen en de rollen in het creativiteitsproces te respecteren om tot innovatieve plannen en presentaties te komen.


Maar nogmaals: het begint allemaal met het verzamelen van wat je misschien wel een zou kunnen gebruiken. Daarom zoeken we in onze trainingen altijd ook het theater op. Niet om een personage te spelen - absoluut niet! Maar we gaan wél verzinnen, dromen, lachen en vliegen. Niet op de automatische piloot, maar met een oog voor avontuur en nieuwe horizonten. Ik verheug me op de tijd dat het weer kán.